بهترین دارایی از منظر امام رضا(ع) چیست؟

به مناسبت دهه کرامت و ایام ولادت امام رئوف(ع) و کریمه اهل‌بیت(س) آیت‌الله العظمی مجتبی تهرانی به شرح یک حدیث از امام رضا(ع) پرداخت که در ادامه می‌آید:

رُوِیَ عَنِ عَلِیِّ اَبنِ موسی الرضاِ (عَلَیهِ‌السَّلامُ) قالَ:

«اَفضَلُ المالِ ما وَقی بِهِ العِرضُ وَاَفضَلُ العَقلِ مَعرِفهُ الاِنسان ِ نَفسَهُ» (بحارالانوار جلد ۷۸، صفحه ۳۵۲)

در روایت از امام هشتم(صلوات‏الله‏علیه) منقول است که فرمودند:

اول؛ «اَفضَلُ المالِ ما وَقی بِهِ العِرضُ»، در بین اموال، بهترین مال برای انسان، آن مالی است که به وسیله آن آبرویش را حفظ کند، خوب دقّت کنید! یک عدّه، آبرویشان را می‏ریزند که مال به دست بیاورند که بدون تعارف، این کار خیلی حقارت و پستی می‏خواهد، لذا اگر کسی از آبرویش مایه می‏گذارد که مال به دست بیاورد، خیلی حقیر است در حالی‏که باید عکس این باشد و باید با مال، آبرویش را حفظ کند و مالی با فضیلت است که انسان به‏ وسیله آن آبرویش را حفظ کند.

دوم؛ «وَاَفضَلُ العَقلِ مَعرِفهُ الاِنسانِ نَفسَهُ»، عقل در اینجا به معنای ادراکات عقلانی انسان است، هم ادراکات نظری و هم عملی؛ بهترین عقل آن شعور و فهمی است که انسان به وسیله آن، خودش را شناسایی کند.

حضرت می‏فرمایند: «وَاَفضَلُ العَقلِ مَعرِفهُ الاِنسان نَفسَهُ»؛ خود شناسی؛ نمی‏گوید خدا شناسی، حمله عجیبی است، به ذهن ما اینطور می‏آید که امام هشتم باید بگوید: بهترین عقل، آن است که انسان با آن خدا را بشناسد، در حالی‏که حضرت می‏گوید: خودت را بشناس. چرا؟ جهتش این است که اگر انسان در یک بُعدش، خودش را بشناسد، باید خدا را بشناسد، خود شناسی، انسان را به خدا شناسی می رساند.

در روایتی منقول است که «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ»؛ اگر خودت را شناختی، پروردگاررت را می‏شناسی، روایت می‏فرماید: ربّت را خواهی شناخت؛ یعنی بنشین کمی فکر کن و ببین چه کاری از دست تو بر می‏آید؛ وقتی فهمیدی هیچ کاره‏ای، می‏فهمی که کس دیگری تو را این جور درستت کرده و اوست که تو را می‏گرداند.

یکی از اشتباهاتی که ما می‌کنیم این است که خیال می‏کنیم، خودمان رازق هستیم، بیچاره! تو که خالق خودت نیستی که رازق خودت باشی، آن که خالق است، رازق است. لذا وقتی فهمیدی هیچ کاره‏ای، می‌فهمی کاره دیگری هست و به سوی او راه پیدا می‌کنی؛ بعد به سمت او می‌روی.

«اَفضَلُ العَقلِ مَعرِفهُ الاِنسانِ نَفسَهُ»؛ بهترین شعور و درک این است که خودت را بشناسی، وقتی خودت را شناختی، بعد خدا را می شناسی. یعنی وقتی فهمیدی عاجز و بیچاره‏ای، می‌فهمی کاره دیگری هست و به سوی او راه پیدا می‌کنی.

لذا حضرت می فرماید: «اَفضَلُ العَقلِ» این است که آدم خودش را بشناسد، اگر خودت را شناختی، به عیب‏هات پی می‌بری، می‌روی خودت را اصلاح می‌کنی، تو خودت را یادت رفته است، کمی بنشین، ببین چقدر رذیله، در تو هست. حرص داری، طمع داری، کبر داری، شاید به فکر اصلاح خودت بیفتی!